De Taalunie zorgt voor beschrijvingen van de spelling, grammatica, woordenschat, terminologie en voor taaladvies in samenwerking met partnerorganisaties. Ze brengt verschillende mensen en organisaties bij elkaar om digitale infrastructuur en taaltechnologie voor taalgebruikers tot stand te laten komen en om taalvoorzieningen voor mensen met een beperking te laten ontwikkelen. Zo zorgen we ervoor dat iedereen het Nederlands zo optimaal mogelijk kan gebruiken.
Al vele jaren investeren de Vlaamse en de Nederlandse overheid in de ontwikkeling van digitale taalbronnen voor het Nederlands. Deze zijn noodzakelijk voor onderzoek en onderwijs in de Nederlandse taal, maar ook om het Nederlands te laten meedoen in de digitale maatschappij. De Taalunie vindt het belangrijk dat deze waardevolle taalbronnen ook daadwerkelijk worden gebruikt voor onderwijs, onderzoek en allerlei toepassingen voor het Nederlands. Om dit stimuleren is de Taalunie in 2023 begonnen met gerichte activiteiten om de bekendheid, bruikbaarheid en benutting van digitale taalbronnen te vergroten.
In 2023 werd aandacht besteed aan vier taalbronnen die door het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT) zijn ontwikkeld: de Historische Woordenboeken online, de Algemene Nederlandse Spraakkunst, Woordcombinaties en het Corpus Hedendaags Nederlands. Voor ieder taalmateriaal werd er een kennisclip ontwikkeld en een informatief artikel geschreven.
Voor het Nederlands bestaan historische woordenboeken die de woordenschat van het Nederlands beschrijven in de verschillende taalfasen: het Oudnederlands Woordenboek (tot 1200), het Vroegmiddelnederlands Woordenboek (1200 tot 1300), het Middelnederlandsch Woordenboek (1250 tot 1550) en het Woordenboek der Nederlandsche Taal (1500 – 1976). Voor het Fries is er het Wurdboek fan de Fryske taal / Woordenboek der Friese taal (WFT), dat het Fries van 1800 tot en met 1975 beschrijft. In deze woordenboeken kun je de betekenis van woorden in bepaalde periodes opzoeken. Zo kun je bijvoorbeeld zien welke woorden niet meer worden gebruikt, welke woorden een andere betekenis hebben gekregen of hoe oud een bepaalde betekenis is.
De ANS beschrijft de grammatica van de Nederlandse taal en bevat gedetailleerde informatie over allerlei onderdelen van onze grammatica zoals de klanken van het Nederlands, de afzonderlijke woordsoorten (van zelfstandige naamwoorden tot tussenwerpsels), samenhangende woordgroepen, woordvolgorde en zinsdelen. Nieuw wetenschappelijk onderzoek laat ons steeds beter begrijpen hoe onze taal in elkaar steekt. De ANS wordt daarom onder coördinatie van het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT) herzien, zodat er geregeld nieuwe versies van hoofdstukken verschijnen. Naast deze informatie bevat de ANS ook extra materiaal voor gebruik in het onderwijs door zowel docenten als studenten, zoals korte filmpjes, lesideeën en definities van ingewikkelde grammaticale concepten.
Van de online Algemene Nederlandse Spraakkunst (e-ANS) is het vernieuwde hoofdstuk 4 Het Telwoord gepubliceerd door het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT). Daarin wordt beschreven welke typen telwoorden het Nederlands kent, hoe ze gevormd worden en hoe we ze gebruiken. Naast de herziening van het hoofdstuk over het telwoord zijn ook de pagina’s voor studenten en docenten uitgebreid. De herziening van dit hoofdstuk werd gefinancierd door de Taalunie en is onderdeel van de algemene herziening van de e-ANS.
Op de website Woordcombinaties is informatie te vinden over hoe woorden vaak in elkaars gezelschap voorkomen. Dit geldt voor spreekwoorden (‘hoge bomen vangen veel wind’) of uitdrukkingen (‘hij kan naar zijn geld fluiten’), maar ook voor ‘gewone’ woorden die vaak combinaties kunnen vormen met andere woorden. Zo komt het werkwoord ‘formuleren’ vaak voor met een van de bijwoorden ‘algemeen’, ‘bondig’, ‘nauwkeurig’, ‘voorzichtig’ of ‘zorgvuldig’. Deze website is heel nuttig voor het onderwijs, zowel voor moedertaalsprekers als voor gevorderde studenten Nederlands als vreemde taal, en voor taalwetenschappelijk onderzoek naar het aanleren en verwerken van dit soort woordcombinaties.
Het CHN is een grote verzameling digitaal doorzoekbare teksten die meer dan een miljard woorden van na 1990 bevat. 97% van die woorden komt uit kranten, de rest uit blogs, boeken, chatgesprekken en websites. Aan alle woorden is informatie toegevoegd over de herkomst van het woord, auteur en publicatiejaar. Het CHN geeft onderzoekers een beeld van de staat van de Nederlandse taal zodat ontwikkelingen in de taal kunnen worden bijgehouden, bijvoorbeeld welke nieuwe woorden er worden gebruikt en door wie, en of er bepaalde nieuwe grammaticale constructies voorkomen.
In opdracht van de Taalunie heeft de Universiteit Gent een inventarisatie gemaakt van (wetenschappelijk) onderzoek naar inclusief taalgebruik in het Nederlands. De onderzoeken zijn aangevuld met stijlgidsen en artikelen. De Taalunie wil met taaladvies invulling geven aan de behoefte aan informatie en bewustwording over inclusief taalgebruik. Gegevens en inzichten uit onderzoek over inclusief taalgebruik en taalverandering zijn belangrijk voor een goede onderbouwing van concrete taaladviezen.
Op Taaladvies.net is een nieuwe set adviesteksten over genderbewust schrijven in brieven en e-mails gepubliceerd. De teksten geven handvatten om bijvoorbeeld de adressering en de aanhef van een brief of e-mail zo te formuleren dat iedereen zich er, individueel of als groep, in kan herkennen en zich gerespecteerd voelt. Deze adviezen zijn een vervolg op de eerdere adviesteksten die gepubliceerd zijn over verwijswoorden en beroeps- en functienamen.
In 2023 werd SignON afgerond, een groot Europees project in het Horizon2020-programma, waarin 17 Europese partners gewerkt hebben aan technologische applicaties om de communicatie tussen horenden, doven en slechthorenden te ondersteunen. De Taalunie maakte deel uit van dit consortium waarin Nederlandse en Vlaamse partners waren vertegenwoordigd. Zowel Vlaamse als Nederlandse Gebarentaal als het Nederlands als gesproken taal spelen een prominente rol in het project.
De SignON-communicatiedienst werd ontwikkeld als een mobiele toepassing die werd ontworpen in overleg met de gebruikers in een co-creatie-aanpak. De hechte samenwerking met de doelgroepen van doven en slechthorenden is wat dit project uniek maakt.
Naast de wetenschappelijke en technologische resultaten die geboekt zijn met de ontwikkeling van geavanceerde technologie voor meertalige spraakverwerking en gebarentaalherkenning, is de impact van een toegankelijke communicatietool van grote maatschappelijke waarde.
De SignON-toepassing moet niet gezien worden als vervanging voor tolken, maar als een waardevolle aanvulling die beschikbaar is als daar behoefte aan is. De verwachting is dat de materialen en tools die in dit project zijn ontwikkeld verder kunnen worden verbeterd in vervolgprojecten en dat die dus duurzaam van waarde kunnen zijn. Meer informatie is beschikbaar op de website van het project.
Aan de Vertaalwoordenschat is het woordenboek Nederlands-Deens toegevoegd. De Vertaalwoordenschat is een gratis applicatie voor tweetalige woordenboeken van en naar het Nederlands. In de toekomst komt ook het deel Deens-Nederlands online beschikbaar.
Het gedrukte woordenboek Nederlands-Deens is in 2004 verschenen bij uitgeverij Gyldendal in Denemarken. Het woordenboek is ontwikkeld aan de Universiteit Gent op initiatief en met financiering van de CLVV (Commissie Lexicografische Vertaalvoorzieningen) van de Taalunie.